TẠI SAO NGÔ ĐÌNH DIỆM
KHÔNG LÀM THỦ TƯỚNG NĂM 1945 ?
Trần
Gia Phụng
1.- VUA BẢO ĐẠI TÌM KIẾM NGƯỜI XƯA
Sau khi đảo chánh Pháp ngày
9-3-1945, Nhật Bản quyết định trao trả độc lập lại cho Việt Nam. Vua Bảo Đại tuyên bố độc lập ngày
11-3-1945 và tìm chọn người lập chính phủ.
Nhà vua nhờ người Nhật tìm quan Lại bộ thượng thư cũ (năm 1933) là
Ngô Đình Diệm ở Sài Gòn, nhưng đợi mãi không gặp, vua giao cho học giả Trần
Trọng Kim làm thủ tướng.
Vua Bảo Đại xác nhận điều nầy
trong đạo dụ số 5 ngày 17-4-1945, chuẩn y nội các Trần Trọng Kim. Nhà vua tuyên bố: "Trẫm đã định giao quyền tổ-chức Nội-các mới cho nguyên Lại bộ thượng-thư
Ngô-đình-Diệm và đã nhờ Quí-quan tối-cao Cố-vấn [Nhật tên Masayuki Yokoyama] và sắc phong Ngự-tiền văn-phòng gửi thư
và đánh điện tuyên triệu. Nhưng ngày
hôm qua Quí-quan tối cao Cố-vấn phúc rằng Ngô khanh đau không về chầu được.” (Nguyễn Duy Phương, Lịch-sử và nội-các đầu tiên Việt-Nam,
Hà-Nội: Việt-Đông xuất-bản cục, 1945, tr. 4.)
Kể lại chuyện vua Bảo Đại gợi ý việc lập chính phủ, Trần Trọng Kim
thuật như sau:
“Tôi tâu rằng: "Việc lập chính phủ, Ngài nên
dùng người đã dự định từ trước, như Ngô-Đình-Diệm chẳng hạn, để có tổ chức
sẵn sàng. Tôi nay phần thì già yếu bệnh
tật, phần thì không có đảng phái và không hoạt động về chính trị, tôi xin Ngài
cho tôi về nghỉ.
Ngài nói: “Trẫm có điện
gọi cả Ngô-Đình-Diệm về, sao không thấy về.
Tôi tâu: “Khi tôi qua Sàigòn, có gặp Ngô-Đình-Diệm
và ông ấy bảo không thấy người Nhật nói gì cả. Vậy hoặc có sự gì sai lạc chăng. Ngài cho điện lần nữa gọi ông ấy về. Còn tôi thì xin Ngài cho tôi ra Bắc.
Ngài nói: "Vậy ông ở đây nghỉ ít lâu, xem thế nào rồi hãy ra Bắc.
Lúc ấy tôi mệt nhọc lắm,
và có mấy người như bọn ông Hoàng-Xuân-Hãn đều bảo tôi thử trở lại. Tôi chờ đến gần mười ngày. Cách đó ba bốn hôm tôi lại đi hỏi ông tối
cao cố vấn Nhật xem có tin tức gì về ông Diệm chưa. Trước thì cố vấn Nhật nói chưa biết ông
Diệm ở đâu, sau nói ông Diệm đau chưa về được. Đó là lời tối cao cố vấn, chứ tự ông Diệm
không có điện riêng xác định lại.
Vua Bảo Đại thấy tình
thế kéo dài mãi cũng sốt ruột, triệu tôi vào bảo tôi chịu khó lập chính phủ
mới.” (Trần Trọng
Kim, Một cơn gió bụi, Sài Gòn:
Nxb. Vĩnh Sơn, 1969, tt. 49-50.)
Như thế, theo Trần Trọng Kim, vua Bảo Đại thực tâm có ý muốn tìm
Ngô Đình Diệm về Huế lập chính phủ, nhưng sau lần thứ hai nhờ người Nhật,
thì được tin ông Diệm đau không về Huế được. Vua Bảo Đại phải mời Trần Trọng Kim làm
thủ tướng. Trần Trọng Kim kiếm cách
từ chối, thì vua Bảo Đại nói:
“Trước kia người mình chưa độc
lập. Nay có cơ hội, tuy chưa phải là
độc lập hẳn, nhưng mình cũng phải tỏ ra có đủ tư cách để độc lập. Nếu không có chính phủ thì người Nhật bảo
mình bất lực, tức họ lập cách cai trị theo thể lệ nhà binh thì rất hại cho
nước ta. Vậy ông nên vì nghĩa vụ cố
lập thành một chính phủ để lo việc nước.
Tôi thấy vua Bảo Đại
thông minh và am hiểu tình thế liền tâu rằng: “Nếu vì quyền lợi riêng, tôi không dám nhận
chức gì cả, song Ngài nói vì nghĩa vụ đối với nước, thì dù sao tôi cũng cố
hết sức….” (Trần Trọng
Kim, sđd. tr. 51.)
Ông Kim nói đã gặp ông Diệm ở Sài Gòn, vì khi ông Kim từ Bangkok về
đến Sài Gòn ngày 30-3-1945 và tạm trú ba ngày tại nhà một người Nhật tên
là Mitsuhiro Matsushita, thì ông Kim
gặp ông Diệm tại đây. Đây là lần đầu
tiên hai người gặp nhau. (Masaya Shiraishi, “The Background to the
Formation of the Tran Trong Kim Cabinet in April 1945: Japanese Plans for Governing
Vietnam”, đăng trong sách Indochina
In The 1940s And 1950s, Takashi Shiraishi và Motoo Furuta chủ biên, New
York: Cornell, 1992, tr. 138.)
Vua Bảo Đại Kỳ Ngoại Hầu Trần Trọng Kim Ngô Đình Diệm
2.- CHỦ TRƯƠNG CỦA NGƯỜI NHẬT
Về phía người Nhật, người Nhật tính toán thật kỹ ngay từ khi mới đến
Đông Dương năm 1940. Người Nhật chủ trương
chẳng những duy trì sự cai trị của người Pháp mà còn khuyến khích và tăng
cường sự hợp tác giữa hai bên Pháp-Nhật. Bộ tổng tham mưu quân đội
Nhật và đại tướng Hideki Tojo, thủ tướng Nhật từ 17-10-1941 đến 22-7-1944,
cho rằng loại bỏ người Pháp ở Đông Dương đồng nghĩa với việc người Nhật phải
tăng quân tại Đông Dương và nhứt là phải lo tổ chức hành chánh và bảo vệ
Đông Dương cùng những hệ lụy phức tạp khác.
Lúc đó, Đông Dương là thuộc địa của thực dân da trắng duy nhứt ở
Đông Nam Á dưới sự kiểm soát của người Nhật. (Masaya Shiraishi, bđd., sđd. tt. 114-115.)
Tuy nhiên, người Nhật vẫn chuẩn bị những lá bài dự bị để ứng phó với
tình thế khi cần. Ví dụ trường hợp
Trần Trọng Kim và Kỳ Ngoại Hầu Cường Để với Ngô Đình Diệm.
Trần Trọng Kim (1882-1953), sinh tại Hà Tĩnh, học trường Vinh, rồi
trường thông sự Ninh Bình. Năm 1905,
ông qua Pháp học trường Thương mại La Salle tại Lyon, sau chuyển qua học
trường Thuộc Địa ở Paris, rồi trường Sư phạm Melun. Tốt nghiệp năm 1911, ông về nước dạy học
rồi làm thanh tra tiểu học và cuối cùng hưu trí năm 1942. Ông viết nhiều sách giá trị về văn
chương, triết học, nhất là bộ Việt
Nam sử lược, xuất bản lần đầu năm 1920 tại Hà Nội. Do những trao đổi về văn hóa với người Nhật,
Trần Trọng Kim bị người Pháp nghi ngờ và theo dõi. Năm 1943, người Nhật đưa Trần Trọng Kim
vào Sài Gòn cùng Dương Bá Trạc, rồi đưa hai ông cùng Trần Văn Ân và Nguyễn
Văn Sâm qua Singapore, đầu năm 1944.
Tại đây ông Trạc từ trần vào cuối năm 1944. Đầu năm 1945, ông Kim đi Bangkok. Sau khi Nhật đảo chánh Pháp ngày
9-3-1945, đại uý Michio Kuga, thuộc văn phòng liên lạc quân đội Nhật ở Sài
Gòn qua Bangkok đưa ông Kim về Việt Nam ngày 30-3. Trần Trọng Kim đến Huế ngày 5-4-1945 và
được mời triều yết vua Bảo Đại ngày 7-4-1945.
Trường hợp Kỳ Ngoại Hầu Cường Để và Ngô Đình Diệm cũng do người Nhật sắp đặt. Cường Để qua Nhật từ 1906, thời phong
trào Đông du. Pháp biết được hoạt động
Đông du, liền liên lạc với Nhật và yêu cầu Nhật trục xuất nhóm Đông du để đổi
lại nhiều quyền lợi kinh tế ở Đông Dương. Phan Bội Châu và Cường Để phải rời Nhật Bản
năm 1909. Riêng Cường Để, sau một thời
gian lưu lạc ở Trung Hoa và các nước Âu Châu, trở lại Nhật năm 1915 theo lời
mời của chính khách Nhật là Inukai Ki (Khuyển Dưỡng Nghị). Từ đó, Cường Để âm thầm hoạt động giữa Nhật
Bản và Trung Hoa. Năm 1936, Cường Để
thành lập Việt Nam Độc Lập Vận Động Đồng Minh Hội. Tổ chức nầy đổi tên thành Việt Nam Phục
Quốc Đồng Minh Hội năm 1938, gọi tắt là Đồng Minh Hội, trụ sở chính tại
Tokyo, với sự giúp đỡ của đại tá tình báo Nhật là Takaji Wachi. Đồng Minh Hội ra mắt ngày 12-3-1939.
Kỳ Ngoại Hầu Cường
Để liên lạc ở trong nước với giáo phái Cao Đài ở Tây Ninh, giao cho Trần
Quang Vinh và Trần Văn Ân phụ trách liên lạc miền Nam, Ngô Đình Diệm và
Phan Thúc Ngô phụ trách liên lạc miền Trung, Dương Bá Trạc, Vũ Đình Dy và
Nguyễn Xuân Chữ phụ trách liên lạc miền Bắc. (Trần Mỹ Vân, A
Vietnamese Royal Exile in Japan, Prince Cường Để (1882-1951),
New York: Routledge, 2005, tt. 142-143.) Trong số những người theo
Cường Để trên đây, năm 1943, Vũ Đình Dy ở Hà Nội và Phan Thúc Ngô ở Huế,
qua Nhật gặp Cường Để. (Masaya Shiraishi, bđd. sđd. tt.
116-118.)
Ngô Đình Diệm (1901-1963) xuất thân từ Trường Hậu bổ Huế năm 1921, làm
quan lên dần tới thượng thư bộ Lại năm 1933, nhưng từ chức ba tháng sau
đó. Ông tham gia Quang Phục Hội do
Cường Để lãnh đạo năm 1939. Ông Diệm bị Pháp nghi ngờ nên vào tháng 7-1944,
viên thư ký Tòa lãnh sự Nhật ở Huế là Masao Ishida nhờ hiến binh Nhật
(Kempeitai) giúp bảo vệ ông Diệm.
Người Nhật đưa ông Diệm vào Đà Nẵng, rồi đưa ông Diệm đáp máy bay
quân sự Nhật vào Sài Gòn. Từ đó, ông Diệm được đạo quân Nhật đồn trú ở Sài
Gòn trực tiếp bảo vệ. (Masaya Shiraishi, bđd, sđd, tr. 118.)
Được tin Ngô Đình Diệm bị Pháp theo dõi và đe dọa, từ Vĩnh Long,
giám mục Ngô Đình Thục, gởi cho đô đốc Jean Decoux, toàn quyền Pháp ở Đông
Dương, một thư viết tay bằng tiếng Pháp đề ngày 21-8-1944, với lời lẽ rất
thống thiết bảo lãnh em mình. (Nguyên văn thư nầy được photocopy và đăng
trong sách Nguyên Vũ, Paris Xuân 96,
Houston, Nxb. Văn Hóa, tr. 172 và đăng lại trên Internet.)
3.- NHẬT QUYẾT ĐỊNH ĐẢO
CHÁNH
Trong khi đó, người Nhật gởi Vũ Đình Dy từ Nhật về lại Sài Gòn với
mục đích là thay mặt
Cường Để liên lạc với các thành phần thân Nhật và kiếm cách đưa họ qua Nhật. Vũ Đình Dy cùng Ngô Đình Diệm hội họp với
nhóm hoạt động chính trị thân Nhật như Nguyễn Xuân Chữ, Lê Toàn... Cuộc họp đưa đến thỏa thuận vào tháng
10-1944 là cùng nhau hợp tác dưới sự lãnh đạo của Ngô Đình Diệm, đồng thời
đề nghị người Nhật thành lập một chính quyền mới do ông Diệm lãnh đạo khi
điều kiện thuận lợi. Cũng vào tháng
10-1944, thiếu tướng Saburõ Kawamura, tham mưu trưởng đạo quân Nhật đồn trú
tại Sài Gòn đi Nhật, đưa Lê Toàn cùng một đồng đội của Toàn đi theo.
(Masaya Shiraishi, bđd, sđd, tr.
118.)
Những biến chuyển trên đây cho thấy là sắp đến lúc quân đội Nhật tổ
chức lật đổ chính quyền Pháp ở Đông Dương.
Thật vậy, trong cuộc họp ngày 14-9-1944, Hội đồng tối cao Kế hoạch
Chiến tranh của Nhật Bản bàn về “Những biện pháp đối với Đông Dương thuộc
Pháp nhằm đối phó với sự thay đổi tình hình”, vì lúc đó tại Âu Châu, Đức bắt
đầu thất bại, chính phủ Vichy thân Đức ở Pháp do thống chế Pétain cầm đầu sụp
đổ vào tháng 8-1944, và thiếu tướng Charles de Gaulle về Paris lập chính phủ
lâm thời.
Trong cuộc họp nầy, Hội đồng tối cao Kế hoạch Chiến tranh dự tính
rằng biện pháp quân sự ở Đông Dương chỉ được sử dụng trong hoàn cảnh không
thể tránh được. Điều nầy phản ảnh chủ
trương của giới quân sự cao cấp, không muốn sử dụng quân đội để lật đổ
chính quyền Pháp tại Đông Dương, bởi vì lúc đó Nhật đang tập trung lực lượng
cho chiến dịch Philippines. Tuy nhiên, giới quân sự Nhật ở Đông Dương
lại diễn dịch quyết định ngày14-9 rằng đã đến lúc cần phải lật đổ Pháp bằng
quân sự. Khi từ Tokyo về Sài Gòn,
thiếu tướng Kawamura ra lệnh soạn thảo dự án cai trị Đông Dương sau cuộc đảo
chánh quân sự.
Theo Hidezumi Hayashi, lúc đó là trung tá hiến binh Nhật đồng thời
là phụ tá chính trị cho thiếu tướng Kawamura, thì bản dự thảo nầy phỏng
theo cách cai trị của quân đội Nhật ở các vùng khác do Nhật chiếm đóng tại
Đông Nam Á. Hayashi không đồng ý kế
hoạch nầy vì ba lý do: 1) Quân đội Nhật ở Đông Dương cần tập trung ở Cánh đồng
Chum (Lào), vì vậy không nên dính sâu vào những vấn đề chính trị. 2) Đông Dương không đủ tài nguyên
cần thiết cho cuộc cai trị của quân đội.
3) Cần thu phục nhân tâm dân bản xứ Đông Dương nhằm đừng đẩy họ về
phía Đồng minh Tây phương. Để lôi
kéo họ thì cần thỏa mãn nguyện vọng sâu xa của họ là giải thoát khỏi ách
thống trị của Pháp, nghĩa là phải trả độc lập cho họ. Tuy nhiên, không thể tức khắc chuyển giao
nền hành chánh trung ương (toàn quyền Pháp ở Đông Dương) cho ba nước Việt,
Miên, Lào, nên quân đội Nhật phải tạm thời đảm trách một thời gian cho đến
khi chuyển giao được cho ba nước nầy.
Dựa trên những quan niệm trên đây, Hayashi đưa ra đề nghị trao trả
độc lập cho ba nước Đông Dương và thành lập một chính quyền thân Nhật ở Việt
Nam do Cường Để đứng đầu và Ngô Đình Diệm làm thủ tướng. Ngày 27-12-1944, Hayashi trình lên thiếu
tướng Saburõ Kawamura, nay là tham mưu trưởng Quân đoàn 38 vì từ tháng
12-1944, đạo quân Nhật đồn trú ở Sài Gòn được chuyển đổi thành Quân đoàn
38. Thiếu tướng Kawamura chính thức
thừa nhận kế hoạch Hayashi trong một cuộc họp quân sự trong ngày hôm sau
28-12-1944. (Masaya Shiraishi, bđd,
sđd, tr. 120-121.)
Tuy nhiên nhiên kế hoạch nầy phải đợi sự chấp thuận của tân tư lệnh
Quân đoàn 38 là trung tướngYũichi Tsuchihashi. Sau khi bàn giao đơn vị cũ ở Timor, trung
tướng Tsuchihashi đến Sài Gòn ngày 14-11-1944 và nhận chức vụ mới là tư lệnh
Quân đoàn 38 ngày 14-12-1944 thay trung tướng Kazumoto Machijiri. Ngay sau đó, trung tướng Tsuchihashi rời
Sài Gòn đi Hà Nội ngày 18-12-1944 để gặp toàn quyền Pháp tại Đông Dương là
đô đốc Jean Decoux. Như thế, kế hoạch
của Hayashi được thiếu tướng Kawamura thông qua, nhưng chưa được tân tư lệnh
Quân đoàn 38 chấp thuận.
Từ tháng 4-1944, Mamoru Shigemitsu lên làm bộ tưởng bộ Ngoại giao
Nhật Bản. Ông nầy liền hối thúc việc
lật đổ chính quyền Pháp tại Đông Dương.
Shigemitsu cho rằng trao trả độc lập cho các nước trong vùng Nhật
chiếm đóng, sẽ gây trở ngại cho Mỹ hay Tây Âu khó trở lui các nước nầy dầu
Nhật Bản thất trận. (Masaya Shiraishi, bđd.,
sđd. tt. 121-122.)
Đại tướng Yoshihiro Umezu, tham mưu trưởng quân đội Nhật, trả lời
đồng ý trên nguyên tắc, nhưng cần phải nghiên cứu cẩn thận và chuẩn bị đầy
đủ. Tuy nhiên, do việc quân đội Nhật
thất bại ở Philippines, nên quân đội Nhật nay cũng muốn sớm làm chủ Đông
Dương, để biến Đông Dương thành hậu
cứ của quân đội Nhật ở Đông Nam Á. Vì
vậy, tháng 12-1944, đạo quân Nhật đồn trú ở Sài Gòn được đổi thành Quân
đoàn 38. Lúc đó, ngày 11 và
12-1-1945, phi cơ Hoa Kỳ oanh tạc mạnh mẽ khắp Đông Dương và trên Biển
Đông, gây thiệt hại nặng cho hải quân Nhật tại vùng nầy. Người Nhật cho rằng đó là dấu hiệu lực lượng
Đồng minh sắp đổ bộ Đông Dương. Tuy
việc đổ bộ không xảy ra, nhưng người Nhật nghĩ rằng đã đến lúc phải dứt
khoát lật đổ Pháp ở Đông Dương. Người
Nhật lo ngại nhà cầm quyền Pháp ở Đông Dương vâng lệnh chính phủ De Gaulle,
làm nội ứng cho quân Đồng minh thì rất tai hại cho quân Nhật.
Như thế là giữa bộ Ngoại giao và bộ tổng tư lệnh quân đội Nhật ở
Tokyo đồng thuận việc lật đổ nhà cầm quyền Pháp ở Đông Dương, nhưng lại xảy
ra những bất đồng khác trong nội bộ người Nhật, nhất là việc giao cho ai
lãnh đạo Việt Nam và việc sắp đặt bộ máy hành chánh tại Đông Dương giữa giới
ngoại giao và giới quân sự. Cuộc tranh cãi trong nội bộ người Nhật
gay gắt đến nỗi vào đầu tháng 3-1945, đại sứ Nhật Shunichi Matsumoto từ chức,
trước khi quân Nhật đảo chánh.
4.- KHÔNG MỜI CƯỜNG ĐỂ
Riêng về vấn đề
nhà cầm quyền Việt Nam, để tránh xáo trộn, gây thêm khó khăn, bộ Ngoại giao
Nhật cũng như bộ Tổng tham mưu quân đội Nhật quyết định duy trì vua Bảo Đại
ở ngôi báu, giữ nguyên nền hành chánh bản xứ, không đưa hoàng thân Cường Để
về nước thay thế vua Bảo Đại. Tháng
1-1945, có một phái đoàn từ Tokyo đến Việt Nam vận động đưa Cường Để lên
ngôi. Thiếu tướng tham mưu trưởng Quân đoàn 38 là Kawamura hỏi ý trung tướng
tư lệnh là Tsuchihashi, thì Tsuchihashi
trả lời: “Tốt nhất là từ chối.” Cuối tháng 2-1945, một nhân vật từ Tokyo
đến Sài Gòn, nói với trung tướng Tsuchihashi là nên đưa Cường Để về Sài
Gòn, thì Tsuchihachi trả lời gay gắt: "Đưa ông ta về đây thì
phải biết rằng khi ông ta đến phi cảng Sài Gòn, tôi sẽ gởi ông ta ra nhà tù
Côn Sơn.” (Masaya Shirashi, bđd.
sđd. tr. 135.)
Sau cuộc đảo chánh thành công
ngày 9-3-1945 trên toàn Đông Dương, cố vấn tối cao Masayuki Yokoyama, tổng
lãnh sự Akira Konagaya và lãnh sự Taizõ Watanabe đến điện Thái Hòa, trong
hoàng cung ở Huế, sáng 11-3-1945, triều yết vua Bảo Đại. Mở đầu cuộc đàm đạo, vua Bảo Đại thẳng
thắn bày tỏ nỗi kinh ngạc của nhà vua với Yokoyama là tại sao ông đại sứ
không nói chuyện với hoàng thân Cường Để là người sát cánh với chính quyền
Nhật trong cuộc tranh đấu chống Pháp, mà lại đến hoàng cung nói chuyện với
nhà vua. Đáp lại, Yokoyama cho rằng
việc Cường Để đã qua, không còn thích hợp.
Yokoyama giải thích với vua Bảo Đại về những hành động mới nhứt của
Nhật trên toàn cõi Đông Dương và tuyên bố “muốn đem châu Á trả về cho người châu Á.” Ông ta còn nói rằng ông ta “có nhiệm vụ dâng nền độc lập” lên
vua Bảo Đại, đồng thời kêu gọi Việt Nam cùng các nước Đông Dương gia nhập
khối Đại Đông Á do Nhật đứng đầu.
Khối nầy đã được chính phủ Nhật công bố thành lập ngày 1-8-1940,
cách đó 5 năm. (Bảo Đại, Con rồng
Việt Nam, California: Xuân Thu, 1990, tr. 158-159.)
Ngay chiều 11-3-1945, vua Bảo
Đại triệu tập Cơ mật viện, các thượng thư, các hoàng thân để thảo luận tình
hình mới. Cuộc họp đưa đến kết quả là
nhà vua cùng các thượng thư Phạm Quỳnh (bộ Lại), Hồ Đắc Khải (bộ Hộ), Ưng
Hy (bộ Lễ), Bùi Bằng Đoàn (bộ Hình), Trần Thanh Đạt (bộ Học), Trương Như
Đính (bộ Công) đồng ký BẢN TUYÊN NGÔN ĐỘC LẬP do Phạm Quỳnh soạn. Như thế, sau hơn 60 năm bị người Pháp bảo
hộ từ năm 1884, nay nước Việt Nam chính thức độc lập do tình hình thế giới
biến chuyển và do sự can thiệp của Nhật Bản. Sau đó, Phạm Quỳnh cùng toàn thể 5 thượng
thư từ chức.
Vua Bảo Đại liền triệu tập
nhân sĩ khắp nước về Huế để thăm dò việc thành lập chính phủ mới. Nhà vua nghĩ rằng người có thể đáp ứng
được tình thế mới là cựu thượng thư
bộ Lại Ngô Đình Diệm. Nhà vua
liền nhờ người Nhật tìm kiếm ông Diệm để mời ông ra chấp chính. Người Nhật trả lời không kiếm được ông
Diệm mặc dầu ông đang sống ở Sài Gòn.
Vua Bảo Đại liền mời Trần
Trọng Kim, nhưng như trên đã viết, ông Kim đề nghị nhà vua nhờ người Nhật
tìm kiếm Ngô Đình Diệm lần nữa. Lần
nầy, người Nhật giao việc liên lạc với ông Diệm cho Hidezumi Hayashi, trung
tá hiến binh Nhật. Hayashi là tác
giả kế hoạch ngày 27-12-1944, đề nghị đưa hoàng thân Cường Để về Việt Nam
cầm quyền và đưa Ngô Đình Diệm lên làm thủ tướng. Ông Diệm lúc đó đang ở Vĩnh Long với giám
mục Ngô Đình Thục.
Khi gặp nhau, ông Diệm cho
Hayashi biết ông ta không có ý định làm thủ tướng theo lời mời của vua Bảo
Đại, mà ông Diệm chỉ muốn một điều là Kỳ Ngoại Hầu Cường Để về Việt Nam
thay thế vua Bảo Đại. Ông Diệm tỏ ra
bất bình Hayashi không báo cho ông biết tin tức đảo chính ngày 9-3, vì
Hayashi liên lạc cá nhân khá thân tình với ông Diệm trong thời gian người
Nhật bảo vệ ông Diệm ở Sài Gòn. Một
lý do khác khiến ông Diệm từ chối lời mời của vua Bảo Đai vì ông Diệm nhận
định rằng tình hình người Nhật đang suy yếu một cách nhanh chóng, và thật
là thiếu sáng suốt nếu lập chính phủ dưới sự chiếm đóng của người
Nhật. Cuối cùng, theo đề nghị của
Hayashi, ông Diệm viết thư cho vua Bảo Đại bằng tiếng Pháp, từ chối lời mời
của nhà vua, đơn thuần chỉ vì lý do sức khỏe. (Masaya Shiraishi, bđd., sđd., tt. 137-138.)
Trần Trọng Kim cũng được
thông báo cho biết tin nầy, nên ông Kim mới nhận lời mời lần thứ hai của
vua Bảo Đại, đứng ra thành lập nội các. (Masaya Shiraishi, bđd sđd. tt. 138-139.) Nội các Trần Trọng Kim trình diện ngày
17-4-1945, gồm những nhà trí thức khoa bảng cùng chuyên viên, và đặc biệt
không có người thân Nhật, dầu nội các nầy do Nhật bảo trợ.
KẾT LUẬN
Ngay từ khi mới đến Đông
Dương, chính sách của Nhật là kiểm soát Đông Dương nhưng vẫn để cho Pháp cai
trị Đông Dương, để Nhật khỏi bận tâm chuyện hành chánh và an ninh, cho đến
khi tình thế bắt buộc, mới lật đổ Pháp ở Đông Dương ngày 9-3-1945. Trong lúc khó khăn, Nhật lại càng không
muốn tạo thêm khó khăn mới, nên không thay đổi nền quân chủ ở Việt Nam. Vì vậy, dầu Kỳ Ngoại Hầu Cường Để và Ngô
Đình Diệm đã từng sát cánh hoạt động với người Nhật, cũng không được người
Nhật đưa về nước cầm quyền. Theo
Trần Trọng Kim, có thể vì người Nhật không chọn Kỳ Ngoại Hầu Cường Để mà
chọn vua Bảo Đại, nên người Nhật không mời Ngô Đình Diệm. (Trần Trọng Kim, sđd. tt. 49-50.)
Về phía Ngô Đình Diệm, có thể
ông Diệm không vui lòng khi thấy người Nhật không thực tâm và thờ ơ với
mình, chuyển lời mời của vua Bảo Đại đến ông quá trễ, và nhất là khi thấy
tình thế của người Nhật không được sáng sủa, Nhật đang suy yếu dần, ông
Diệm liền từ chối lời mời của vua Bảo Đại.
Có người đặt ra một câu hỏi
là nếu Kỳ Ngoại Hầu Cường Để về làm vua và ông Diệm làm thủ tướng năm 1945,
thì Việt Nam sẽ đi về đâu? Câu hỏi
không bao giờ có phần trả lời vì không thể quay ngược thời gian để làm lại
lịch sử.
TRẦN GIA PHỤNG
(Toronto, 29-8-2016)
|