NHỮNG TRIỀU ĐẠI TÀN BẠO TRONG LỊCH
SỬ TRUNG HOA
Nguyễn Quý
Đại
Dân tộc Trung Hoa luôn
hãnh diện quốc gia họ có nền văn hoá lâu
đời, đất rộng dân đông. Trong tiến trình
dựng nước của Trung Hoa có hai cuộc cách mạng
làm thay đổi toàn diện xã hội:
*Cuộc cách mạng
thứ nhất do Tần Thủy Hoàng (Qin Shihuangdi) lãnh
đạo vào năm 221 trước Công nguyên đã
thống nhất đất nước, thành lập
chế độ tập quyền về mặt chính
trị thống nhất từ trung ương, xây dựng
nền quân chủ chuyên chế.
* Cuộc cách mạng
thứ hai, là cuộc Cách Mạng Tân Hợi năm 1911 lật đổ
chế độ phong kiến dưới sự thống
trị của các triều đại vua chúa, thành lập
chế độ Cộng Hòa dân cử. Chế độ
Cộng Hoà do Tôn Dật Tiên Văn (Sun Yatsen) khởi xướng và Tưởng Giới
Thạch (Chiang Kai-shek) tiếp tục đã thất bại. Một lần
nữa Trung Hoa rơi vào chế độ cộng sản
độc tài, chuyên chính vô sản, do Mao Tse-tung lãnh đạo.
Những
tiến trình lịch sử tóm lược
Khai quật lăng mộ Tần Thuỷ Hoàng
|
|
Tần
Thủy Hoàng (秦始皇) sinh 259-210 trước CN là vị Hoàng đế đầu tiên (der
Erster Kaiser) trong lịch sử Trung Hoa, ông đã có công tiêu
diệt các nước chư hầu Thời Chiến Quốc, thống nhất Trung
Hoa lập nên một đế quốc rộng lớn. Tuy nhiên, ông cũng được
xem là bạo chúa vì chính sách cai trị hà khắc và tàn
bạo của mình. Tần Thủy Hoàng trên danh nghĩa là
con của Trang Trương Vương nước Tần,
nhưng nhiều sử liệu cho rằng sự thực
cha của Tần Thủy Hoàng là Lã Bất Vi, đem
người ái thiếp của mình đã có thai dâng cho
một thái tử, Thái tử yêu thích và kết hôn lúc thái
tử lên ngôi, người ái thiếp đó trở thành
hoàng hậu khi sinh con là hoàng tử, đó là hoàng đế Tần
Thủy Hoàng. Lã Bất Vi từ một thương nhân và
sau trở thành tướng quốc nước Tần.
* Tần Thủy Hoàng cai trị một cách độc
tài, không chú trọng đến nhân đức, ân nghĩa,
trong một thời gian dài không tha tội cho ai, không
để ý đến giáo hóa hoặc tuyên truyền cho dân
thấu hiểu. Tần Thủy Hoàng tính bướng
bỉnh, gàn dở tự đắc, muốn gì
được nấy, tự cho rằng từ xưa
đến nay không ai bằng mình, từng ra lệnh
đốt kinh thi, kinh thư, sách vở trong vòng 30 ngày! Chôn
sống 460 người ở Hàm Dương vì không cùng quan
điểm. Lã Bất Vi đã bị chính Tần Thuỷ
Hoàng con ruột của mình xử tử.. Tần Thủy
Hoàng là nhà độc tài muốn đi ngược lại
tạo hóa, sai người đi tìm thuốc để
được trường sinh bất tử. Lúc còn
sống cho xây lăng mộ tốn
kém, khu lăng mộ từ trên xuống dưới có
ba tầng: trên cùng là ngoại cung, tiếp theo là nội
cung và sau cùng là tẩm cung, nằm ở phía Bắc
núi Ly Sơn (Lintong) thuộc địa phận tỉnh
Thiểm Tây (Shaanxi), cách Tây An 50 km về phía Đông. Trên
mộ bao bọc đắp đất cao 76 m, từ Nam đến
Bắc dài 350 m, từ Tây sang Đông rộng 354 m. Trên
mặt đất chung quanh lăng tẩm còn có hai lớp
tường thành, diện tích thành bên ngoài là 2 km² có cửa.
Giữa hai lớp thành có các giác lâu, cung tẩm, nhà ở...
Bên dưới mặt đất là địa cung hình
chữ nhật, dài 460 m từ Nam sang Bắc, rộng 392 m
từ Tây sang Đông, bốn phía có tường bao bọc
cao 27 m, dày 4 m, bốn phía đều có cửa. Tổng
diện tích địa cung là 18.000 m². Hành động tàn ác
hơn là những người thợ làm máy và cất
giấu châu báu dưới mộ phần, sợ họ
tiết lộ việc lớn nên sau khi cất giấu xong
Tần Nhị Thế (con trai Tần Thủy Hòang) sai
đóng đường hầm, chôn sống những
người thợ và người cất giấu không sao
thoát ra được. Sau đó trồng cây, trồng
cỏ lên trên ngụy trang thành cái núi…
* Tôn Dật Tiên (孫逸仙), còn gọi là Tôn Văn hay Tôn Trung Sơn (孫中山), (1866-†1925) là nhà cách mạng lãnh đạo cuộc cách
mạng Tân Hợi 1911, lật đổ triều
đại Mãn-Thanh và khai sinh nước Trung Hoa Dân Quốc
theo chủ nghĩa Tam dân: "Dân tộc độc
lập, dân quyền tự do, dân sinh hạnh phúc" Ngày 01.01.1912,
ông tuyên thệ nhậm chức Tổng Thống đầu
tiên tại Nam Kinh (Nan-ching).
Nhưng phải từ chức vào tháng 3.1913 nhường
chức này cho Viên Thế Khải: 袁世凱(1858-†1816) là đại thần cuối thời nhà Thanh
với điều kiện Viên Thế Khải bắt vua
nhà Thanh thoái vị để thành lập chế độ
cộng hòa. Nhưng khi chiếm được quyền
lực, Viên Thế Khải đã phản bội, đàn áp
lực lượng cách mạng, lợi dụng cả
triều đình nhà Thanh và cả những người
Cộng hòa
Cách mạng Tân Hợi khởi đầu bởi lòng
dân Trung Hoa phẫn nộ trước nạn tham nhũng
của triều đình Mãn-Thanh, bởi sự bất
lực của Nhà Thanh khi đối đầu với các
cường quốc Tây Phương: Anh, Pháp, Hoà Lan,
Đức, Nhật, Bỉ, Nga, đang xâu xé Trung Hoa và chia
nước Trung Hoa ra nhiều vùng. Khi vua Hàm Phong (Xianfeng) bệnh
sắp qua đời, biết trước rằng sau này bà
Từ Hi (1835-†1908)
sẽ là một tai họa cho nhà Thanh nên trước khi
chết đã để lại di chúc bảo phải
giết Từ Hi đi, nhưng viên thái giám Lý Liên Anh cho bà
hay rồi hủy di chúc này, giúp đỡ bà đưa
Đồng Trị (Tongzhi) lên ngôi. Lý Liên Anh từ đó
thành sủng thần của Từ Hi, tham ô, làm loạn trong
cung. Triều đình nhà Thanh do Từ Hi Thái Hậu (Kaiserin
Witwe Civi) nhiều tham vọng, quyết đoán và
độc tài chuyên quyền nhiếp chính khi con trai là
Đồng Trị (1856-†1875) lên ngôi. Nhưng vua Đồng Trị có khuynh
hướng cải cách, ảnh hưởng tư
tưởng Lương Khải Siêu. Đi ngược
lại chủ trương của Thái Hậu dù là con đẻ
nhưng Thái hậu không dung tha, để rồi vua
Đồng Trị phải chết trong nghi án? Từ Hi
lập con của một hoàng thân lúc 4 tuổi lên ngôi niên
hiệu Quang Tự (1869-†1908) Quang Tự thực sự cầm quyền (từ
năm 1889); Thái hậu Từ Hi lui về nghỉ ở Di
Hòa viên 和园/頤和園, dĩ nhiên vẫn theo dõi hành
động của ông. Viên Thế Khải giúp Từ Hi thái
hậu phá hoại phong trào Duy Tân của Khang Hữu Vi và
Lương Khải Siêu liên kết với vua Quang Tự (Guangxu).
Từ Hi tuyên bố rằng Quang Tự bệnh nên bà
phải tham chính trở lại, và đem giam Quang Tự
ở Doanh Đài, trong hồ Tây Uyển. Kẻ thù của Từ
Hi Thái Hậu là Tôn Văn, Lương Khải Siêu /Liang Qi
Shao (1873-†1929),
Khang Hữu Vi/Kang Youwei (1858- †1927) nhưng họ đã trốn thoát được.
Trước khi Thái Hậu sắp chết đã ra lệnh
giết vua Quang Tự, ông bị chôn sống dưới bàn
tay thái giám Lý Liên Anh. Tội ác của Từ Hi Thái Hậu
cũng là điểm báo chiếc ngai vàng nhà Thanh đến
hồi sụp đổ. Đưa Phổ Nghi (Pu Yi)
mới 2 tuổi là con của Hàm Thân Vương lên ngôi
năm 1908. Là vị hoàng đế cuối cùng (der letzte
Kaiser) phải thoái vị năm 1912.
Ngày 10.10.1911
Đồng Minh Hội khởi nghĩa ở Vũ
Xương (Wuchang). Cuộc khởi nghĩa thắng
lợi nhanh chóng và lan rộng khắp nước, dù trước
đó (ĐNH lãnh đạo 10 cuộc khởi nghĩa
chống Mãn Thanh, từng bị thất bại 72 liệt
sĩ bị giết ở Hoàng Hoa Cương (Huanghuagang). Trong
giai đoạn dầu sôi lửa bỏng trước phong
trào cách mạng phát triển mạnh mẽ, triều
đình Mãn-Thanh có nguy cơ bị tiêu diệt, nhờ con cáo
già Viên Thế Khải (Yuan Shikai) „ra tay giúp nước“. Viên
Thế Khải chủ trương đàm phán với phe
cách mạng và đặt điều kiện với cách
mạng, nếu được tôn làm Tổng thống Trung
Hoa Dân Quốc thì ông sẽ ép vua Thanh thoái vị, bằng
không thì sẽ giúp triều đình nhà Thanh trấn áp cách
mạng đến cùng. Điều kiện của Viên
Thế Khải đặt ra được chấp
nhận. Cuộc cách mạng Tân Hợi chấm dứt vào
ngày 12.02.1912 khi Long Dụ Hoàng Hậu thay mặt Vua Phổ
Nghi ký Thanh Đế Thoái Vị Chiếu Thư
Tôn Dật Tiên được bầu làm Tổng thống
lâm thời (1.1.1912) Trung Hoa Dân Quốc, cho đến ngày 10.03.1912.
Viên Thế Khải được thay thế. Sau khi
nắm quyền thâu tóm quyền lực, Viên Thế Khải
loại bỏ các dân biểu Quốc Dân Đảng và
giải tán Quốc hội, thiết lập nền
thống trị độc tài của tập đoàn
đại tư sản, quan liêu, quân phiệt, phong kiến,
chuẩn bị dư luận lên ngôi hoàng đế.. Tháng
8.1912, trên cơ sở Đồng Minh Hội, Tôn Dật
Tiên thành lập một tổ chức mới là Quốc Dân
Đảng để tiếp tục đưa cách
mạng tiến lên, khắp nơi phong trào cách mạng
nổi lên mạnh mẽ ở các tỉnh miền Nam liên
kết với nhau đánh bại quân của Viên Thế
Khải, vì lo sợ nên Viên sinh bệnh chết ngày 06-6-1916. Tưởng
giới Thạch trở thành lãnh tụ Trung Hoa QDĐ tìm
cách loại bỏ phe cộng sản ra khỏi đảng,
gây ra cuộc Nội Chiến quốc-cộng (Guomindang &
Kommunisten) kéo dài tới Thế Chiến thứ 2, lúc đó
ông phải chịu hợp tác với phe Cộng để
chống Nhật. Cho đến năm 1949 Hồng quân chiến
thắng, đánh bại quân của Quốc Dân Đảng
Khúc quanh lịch
sử đưa đến chế độ cộng
sản
*Mao Zedong 毛澤東 Mao
Tse-tung (1893-†1976) gốc là phụ tá quản
thủ thư viện, là thành viên thành lập đảng
cộng sản Trung Hoa, năm 1921 tại Thượng
Hải (Shanghai). Lúc mới thành lập họ liên kết
với Quốc Dân Đảng(QDĐ) của Tưởng
Giới Thạch để hoạt động. Mao theo
chủ trương riêng dù áp dụng lý thuyết Mác-Lê. Mao
tự ví mình như Tào Tháo và coi Tưởng Giới
Thạch như Lưu Bị cho rằng mình và Tưởng
là anh hùng trong thiên hạ, nhưng Mao sẽ đánh bại
Tưởng như Lưu Bị thất bại
dưới tay Tào Tháo trong thời Tam Quốc.
-Năm
1927 Mao về tỉnh Hồ Nam (Hunan) quê hương của
ông, dựa vào lực lượng chính là nông dân liên kết
với một số trí thức cũng như công nhân,
chủ trương lấy nông thôn bao vây thành thị. Mao
được bầu làm lảnh tụ của
đảng CS Trung Hoa. Cuộc chiến Quốc Cộng
của Trung Hoa càng ngày càng thuận lợi cho phe của Mao
- Năm 1947 Mao rút khỏi Diên An và nghĩ ra lối nghi
binh, không xuất hiện trước công chúng cho
đến tháng 5.1948 Mao thiết lập bộ tư
lệnh Hồng Quân, cắt đứt mọi
đường tiếp tế cho Bắc Kinh rồi
chiếm Mãn Châu (Manzhou), Thiên Tân (Tientin)… Cuối cùng quân
QDĐ của Tưởng Giới Thạch bị Hồng
quân của Mao đánh bại trong trận Hoài Hải.. Đến
ngày 22.01.1949 chính quyền QDĐ đầu hàng ở
Bắc Kinh. Ngày 27.5.1949 Thượng Hải bị Hồng
quân chiếm. Đầu tháng 5.1949 gia đình họ
Tưởng và thân tín của chính quyền QDĐ cùng 1,5
triệu người bỏ lục địa chạy sang
đảo Đài Loan/Taiwan
Tần
Thủy Hoàng thống nhất Trung Hoa chọn Trường
An (bây giờ Tây An) làm kinh đô. Tôn Dật Tiên chọn
Quảng Châu (Guangzhou). Đời Mao chọn thủ đô
Bắc Kinh (Peking) từ năm 1949 thành lập nước
Trung Hoa CS ngày 01.10.1949 gọi là „Cộng
Hòa Nhân Dân Trung Hoa /Volksrepublik China“ đến nay đã
được 60 năm. Mao đã trở thành một hoàng
đế thế kỷ thứ 20 của Trung Hoa, không khác
gì dưới thời Tần Thuỷ Hoàng!
Triều
đại của Mao
-1950
đưa quân tham chiến tại Triều Tiên. Cải cách
ruộng đất/ Bodenreform
một cuộc cải cách tàn bạo, Mao ra lệnh
giết hàng triệu địa chủ, phú nông. Cuộc
cải cách đẫm máu kéo dài cho đến năm 1952. Theo
tài liệu từ 3 đến 15 triệu bị kết
tội „phản cách mạng“.
Đây là những nạn nhân đầu tiên của cuộc
đấu tranh giai cấp trong chế độ cộng
sản Trung Hoa, năm 1951 đưa quân chiếm Tây
tạng (Tibet)..
-1956 chủ trương „trăm
hoa đua nở, trăm nhà đua tiếng/Hundert - Blumen
Kampagne / Bách hoa tề khai, bách gia tranh minh/“ nghe qua hấp
dẫn cho tự do phê bình, nhưng thực tế đó là
cái bẫy Mao đưa ra để thanh trừng những
thành phần có tư tưởng đối lập. Ai
đi ngược lại giáo điều của Mao
đều bị giết chết thảm thương, Mao
còn tàn bạo hơn thời hoàng đế Tần Thủy Hoàng.
-1958
Mao ra lệnh thành lập „nhân
công xã“ sống tập thể và phát động chiến
dịch „Đại nhảy
vọt/ Grosse Sprung nach vorn“ canh tân đất
nước. Việc nầy giống như bắt con rùa
phải chạy như con thỏ, hay „biến sỏi đá
thành cơm“. Sinh hoạt ngành nông nghiệp theo truyền
thống gia đình bị biến mất, các xã viên
được trả công bằng sức mình đổi lấy
một tô canh hay bộ quần áo lao động, làm
việc tập thể không có đời sống riêng
tư, phải ăn ngủ tại công trường nhà
máy…Đạo đức của con người bị
ảnh hưởng, vì cái bao tử bị hẹp lại.
Mao chủ trương
sử dụng dân số khổng lồ để
đưa Trung Hoa thành một cường quốc sản
xuất thép, nhanh chóng chuyển đổi từ một
nền kinh tế chủ yếu nông nghiệp là chính, sang
một xã hội công nghiệp cộng sản hiện
đại. Chính sách này đã gây ra một đại
thảm họa kinh tế, đưa đến nạn
đói khủng khiếp nhất trong lịch sử Trung
Hoa, khiến hơn 40 triệu người chết đói.
Người ta ăn bất cứ thứ gì, hầu như
nhà nào cũng có người chết. Xác chết nằm la
liệt khắp nơi, người ta bắt đầu
ăn thịt người, ngay cả người còn
sống và thân nhân của mình"! Ngày nay sách giáo khoa gọi thời kỳ đó là
"Ba năm thiên tai". Đến
cuối năm 1958 kế hoạch
của Mao được đánh giá sai lầm trong
hàng ngũ đảng. Nhưng Mao tiếp tục mắc hàng loạt các sai lầm
khác “trời không dung,
đất không tha” từ cuộc Đại Nhảy
vọt trong thời gian giữa 1958 và 1962. Đại Cách
mạng Văn Hóa (CMVH) 1966-1976/ Grosse Proletarische Kulturrevolution. Mục đích của Mao khi đó là
sử dụng CMVH để giành lại quyền kiểm
soát đảng, vì quyền lực của Mao đã bị
sút giảm -1966 Mao cho
tổ chức đoàn Hồng Vệ Binh (HVB) để đem
„ngọn đuốc cách
mạng đến khắp nơi tại Trung Hoa và theo
đuổi mục tiêu cách mạng đến cùng..“
Hồng Vệ Binh là thứ vũ khí của Mao trong
cuộc Cách Mạng Văn Hoá (CMVH. Sau cuộc biểu tình
ngày 18.8.1966, khởi động phong trào gây đau khổ
tuổi nhục cho người dân Trung Hoa của thế
kỷ thứ 20. Nhìn lại lịch sử trong cuộc cách
mạng được gọi là „văn hoá“ của người không có văn hoá
như Mao. Các nhà lãnh đạo văn hoá, các di sản
văn hoá bị tấn công trước tiên. ). Hồng
vệ binh đi phá phách, hò hét, rạch quần áo, cắt
tóc người qua đường. Sách vở trong thư
viện và tại tư gia bị tịch thu đem đi
đốt. Các viện bảo tàng bị đóng cửa, các
di tích lịch sử lâu đời bị phá phách… Một
cuộc tàn phá lịch sử Trung Hoa giống như
đời Tần Thuỷ Hoàng! Trong cuộc cách Mạng
Văn Hoá, không những người ta chỉ tấn công
đấu tố người ngoài, mà ngay trong đạo
đức gia đình cũng bị phá huỷ, nhiều
trường hợp xảy ra cảnh con chống lại
cha mẹ, đấu tố người thân, gây cảnh
đau lòng cho hàng triệu người. Con cái từ bỏ
gia đình theo phong trào gia nhập HVB chống lại gia
đình… Người ta ước tính có tới trăm
triệu người trở thành nạn nhân bị tổn
thương danh dự, hơn 30 triệu người
bị giết. Các nhà văn viết về những
thảm kịch gia đình xảy ra trong cuộc CMVH họ
gọi đó là „nền văn
học vết thương“ Các đồng chí một
thời chiến đấu với Mao bị cách chức ám
hại như: Lưu Thiếu Kỳ (Liu Shaoqi; 1898-†1969), Bành Đức Hòa (Peng Dehuai
1898-†1974)…. không ai dám lên tiếng phê phán cuộc Cách
mạng VH. Mao dùng bàn tay
của Giang Thanh (Jiang Qing 1914-†1991) như Võ Tắc Thiên ngày xưa lãnh đạo
trong phong trào CMVH và nhóm thân cận là Vương Hồng
Văn, Diêu Văn Nguyên và Trương Xuân Kiều thành Tứ
Nhân Ban/Viererbande gây tang tóc cho dân tộc Trung Hoa…
Cho đến thời Đặng
Tiểu Bình/Deng Xiaoping 鄧小平 (1904-†1997)
làm
cuộc cách mạng „Tứ Hiện Đại Hóa
của Trung Quốc“
đã đưa Trung Hoa bước sang giai đoạn
mới phát triển về kinh tế, nhưng vẫn
đóng chặt cánh cửa tự do và nhân quyền. Nhưng
niềm
khao khát Dân chủ của nhân dân Trung Hoa họ phải tiếp tục trả bằng
máu. Trong phong trào đông
đảo sinh viên, công nhân tham gia biểu tình ở Thiên An
Môn đòi hỏi tự do dân chủ, từ ngày 15.04.1989
đến 04.06.1989 dù chỉ là cuộc đấu tranh bất
bạo động, đã bị Đặng Tiểu Bình ra
lệnh cho Quân đội dùng xe tăng bắn giết. Hơn
7000 người bị giết, trên 10.000 bị
thương và hàng chục ngàn bị bắt đánh
đập tra tấn …(Hình tại Thiên an Môn)
Trung Hoa càng bành trướng tham vọng nhiều
hơn nhưng thất bại. Họ đã gây ra ba cuộc
chiến tranh biên giới (năm 1962 với Ấn
Độ; 1969 với Liên Xô và 1979 với Việt Nam). Dân
tộc Việt Nam không thể quên cuộc xâm lược tháng 2.1979 của Trung Hoa vào các
tỉnh biên giới phía Bắc của Việt Nam. Đảng
cộng sản Trung Hoa là kẻ gây tội ác đối
với người Việt chúng ta. Họ thực hiện
mộng bá quyền xâm lăng vùng biển các nước
ở Á Châu, đã chiếm các
quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa của Việt Nam. Trong thời gian qua tàu Trung Hoa
xâm nhập vùng biển của Việt Nam và bắt cóc
đánh đập, cướp tài sản trên ghe của
ngư dân đang đánh bắt cá trong lãnh hải Việt
Nam và đòi tiền chuộc, đó là hành động hèn
mọn của Hải quân Trung Hoa như bọn cướp
biển.
Đảng cộng sản Trung Hoa đàn áp các dân
tộc Tibet và Tân Cương (新疆 维吾尔
自治区) cấm
hoạt động của môn phái Pháp Luân Công (法輪功
Fulun Gong) là môn thể dục dưỡng sinh
"tu dưỡng cơ thể và tinh thần“. Cho đến nay có
hơn 100.000 người thực tập Pháp Luân Công bị
bắt nhốt vào các trại học tập cải
tạo... Chỉ cần bị nghi ngờ là thành viên Pháp
Luân Công là đã có thể bị bắt giam 3 năm trong các
trại lao động mà không được xét xử, họ
bị tra tấn dã man, báo chí Tây phương tường
thuật có 3163 trường hợp chết vì tra tấn
được ghi nhận và chứng minh, phỏng đoán
có hơn 7000 người đã bị hành hạ đến
chết. Chủ nghiã cộng sản không còn là THIÊN ĐÀNG,
ngày nay thế giới đã chứng minh CS là điạ
ngục của nhân loại, nếu ai còn sống
dưới chế độ cộng sản độc tài.
Giải Nobel Văn học 2009 được trao cho nữ
văn sĩ bà Herta Müller gốc người Đức,
sinh ra và trưởng thành tại Rumani. Qua những tác
phẩm của Herta Müller là nhân chứng dưới chế
độ cộng sản thống trị bởi hận
thù, đối xử tàn
ác và nhân phẩm con
người, bị đe dọa. Bà Müller viết lên
nỗi khổ đau của tất cả những
người đã bị chế độ CS
cưỡng đoạt tài sản, quyền sống và
hạnh phúc… được Hàn Lâm Viện Thụy
Điển trao giải thưởng văn chương.
Ngày nay thế
giới phát triển về khoa học cũng như
truyền thông cỡi mở. Trong khi đó tại Trung Hoa chính
quyền tiếp tục bưng bít tội lỗi, những
sai lầm của Mao để đánh bóng chế
độ, xây lăng để thờ lạy Mao như
một vị Thánh. (theo tài liệu CS Trung Cộng đã giết chết 65 triệu người
vô tội).
Tài liệu tham khảo
Sử Ký Tư Mã Thiên nhà XB Văn học Trung tâm văn hoá ngôn ngữ
Đông Tây
Giang Thanh Mao Trạch Đông tình dục và
quyền lực nguyễn vạn Lý NxB Đại Nam
Từ Hi Thái Hậu - Mông Bình Sơn NXB Xuân Thu
Lexikon der Geschicte
NxB Facktum & Wikipedia
(Hình trên internet)